- مقدمه
از زمان ورودم به شورای اسلامی شهر تهران، که مصادف با سومین دوره آن بود، به سبب سابقۀ سکونت خانواده و علاقه فراوانی که به تهران و مردمان آن داشته‌ام مباحث مربوط به شهر تهران همواره برایم از اولویت ویژه‌ای برخوردار بوده است. از همان روزهای نخست به سبب ارتباطاتی که داشتم، با مردم و نخبگان بسیاری دیدار کردم و از مشکلات و مسائل این شهر و مردمش آگاه شدم. این آگاهی بلحاظ ماهیت و مقیاس جدای از آن اطلاعاتی بود که به طور رسمی و اداری دریافت می‌کردم. در دوره شش ساله مسئولیتم در ستاد شورایاری ها در دوره سوم، جلسات هم اندیشی منظم و بی واسطه ای با منتخبین مردم محله‌های شهر داشتم و از نزدیک با مشکلات اکثر محلات تهران آشنا می‌شدم.
در آن دوره تلاش کردیم تا سازوکارهای ارتباط با شورایاران و نهادهای محله ای را تسهیل کنیم و به همین دلیل هر دو هفته یکبار شهرداران مناطق و نواحی و سایر مدیران اجرایی سازمانهای دخیل در مدیریت شهر جلساتی را در سطح مناطق با حضور اعضای شورایاری برگزار می کردیم و از مسائل و مشکلات محله و دغدغه های شورایاران به عنوان بازوها و نمایندگان شورا در محلات آگاهی پیدا می کردیم و به منظور پیگیری خواسته ها و مصوبات آن جلسات کمیته ای را با عنوان کمیته پیگیری با حضور نمایندگان ستاد شورایاری، شورا و شهرداری منطقه تشکیل داده بودیم که وظیفه اش پیگیری مصوبات جلسات فوق الذکر بود. علاوه بر آن و به منظور نهادینه کردن جایگاه شورایاری ها در نظام مدیریت شهری هر هفته نمایندگان شورایاری مناطق و محلات برای ارائه گزارش در صحن شورا حاضر می شدند و گزارش خود را در حضور خبرنگاران و اعضای شورا و مدیران کلان و محلی شهرداری ارائه می کردند. مجموعه این اقدامات باعث شد تا سطح اعتماد بنفس شورایاران افزایش یافته و شهرداری در مقابل آنها پاسخگو باشد و البته حس مسئولیت پذیری شورایاران را نیز افزایش می داد. در کنار همه این اقدامات نشست های هفتگی به منظور توانمندسازی شورایاران طراحی شد که کمک میکرد تا ضمن اشراف بر مسائل شهر و مدیریت و برنامه ریزی، قدرت و سطح مهارت آنها افزایش پیدا کند که این کمک می کرد تا شورایاران در بودجه ریزی محلی ورود کرده و پیشنهادات خود را عملی کنند. تا پیش از آغاز شورای چهارم، از این طریق اطلاعات خوبی درباره مسائل و مشکلات محلات شهر تهران به دست آوردیم. علاوه بر این‌ها بازدیدهای بسیاری که از مناطق و محلات مختلف داشتم، در شناخت مسائل تهران بسیار مؤثر بوده است. با شروع دوره چهارم شورا و انتخابم به عنوان رییس شورای شهر تهران، تصمیم بر این گرفتم تا علاوه بر دیدارها و بازدیدهای رسمی از بخش‌های مختلف شهر، به‌طور منظم، در روزهای جمعه و خارج از عرف دیدارهای معمول اداری، شهروندان و محله‌های تهران را از نزدیک ببینم و با مسائل و مشکلات و یادگارهای مادی و معنوی آنها آشنایی بیشتری حاصل کنم و از دغدغه ها و پیشنهادات شهروندان آگاهی پیدا کنم. این اهداف، بیشتر از وظایف معمول اعضای شورا در هر سمتی بوده است. انتخاب روز جمعه تصادفی نبود، زیرا در سنت‌های کهن این سرزمین، روز جمعه، روز دید و بازدید است. اهدافی همچون آشنایی بیشتر و عمیق‌تر با شهر و محله‌های آن، شناختن و شناساندن لایه‌های پنهان شهر به خبرنگاران و متخصصان شهری، ارتباط با نخبگان و هنرمندان و چهره‌های مختلف و تقویت یا پیوند ارتباط با مجموعه مدیریت و مدیران ذیربط در مسائل گوناگون شهری و در یک کلام شهر را از سایه و تاریکی به روشنی و آفتاب آوردن. در این دیدارها که هنوز ادامه دارد، با یاری اصحاب رسانه، مسائل و موضوعات شهری که در شرایط عادی، ورود و حضور در آنها برای دیگران میسر نبود، مورد بازدید قرار می‌گرفت و اطلاعات آن انتشار می‌یافت.
درگزارش حاضر، علاوه بر آن که به طور اجمال، مناطق و اماکن مورد بازدید در جلسات با شورایاری‌های محلات و مناطق و برنامه‌های تهرانگردی معرفی گردیده، عموم مسائل و مشکلات این کلانشهر که در طول این بازدیدها و در ارتباط با مردم محله‌ها و بخش‌های مختلف مورد بحث و گفتگو قرار گرفته مشخص و تفکیک شده است. اینک که این سال‌ها را پشت سر گذاشته‌ام، به خوبی درک می‌کنم که این روش تا چه میزان می‌تواند در حل و فصل و به‌ویژه فهم بی‌واسطۀ مشکلات شهری موثر باشد.
- باغ‌های اناری که به ساختمان تبدیل شدند
منطقه ده از جمله مناطقی است که بر روی اراضی روستای تاریخی طرشت بنا گردیده است. در دوره پهلوی اول و با تخریب حصارهای شهر تهران، این اراضی و روستاها کم کم به تهران چسبیدند و در زمان پهلوی دوم محله‌های منطقه ۱۰ تهران یکی بعد از دیگری شکل گرفتند. محله سلسبیل اولین محله‌ای بود که به وجود آمد. دلیل آن هم نزدیک بودن اراضی این محله به پایتخت آن زمان نسبت به سایر اراضی منطقه ۱۰ امروزی بود. محدوده حصار غربی شهر تهران در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی اول خیابان کارگر جنوبی بود. مابین این حصار و اراضی منطقه ۱۰، باغشاه قرار داشت. بنای اولیه باغشاه به دوران فتحعلی شاه بازمیگردد و در زمان ناصرالدین شاه کوشک‌های عالی و بناهای زیبایی در آن‌جا ساختند. در زمان ناصرالدین شاه اینجا محل مسابقات اسب دوانی بود که جمعیت زیادی برای دیدن این مسابقات می‌آمدند. باغشاه در زمان مشروطه و به توپ بسته شدن مجلس به فرمان محمد علی شاه، محل استقرار او و نیروهایش بود و تعدادی از مشروطه خواهان را در همین باغ کشتند. این باغ در زمان رضا شاه به پادگان باغشاه تبدیل و در زمان انقلاب به پادگان حر معروف شد. البته این پادگان امروزه در محدوده منطقه ۱۱ تهران قرار دارد. امروزه منطقه ۱۰ دارای محله‌های متعددی چون محله جی، بریانک، هفت چنار، سلسبیل، کارون، هاشمی، زنجان جنوبی و... است.
این منطقه به لحاظ وسعت، یکی از مناطق کوچک تهران به حساب می آید اما بر خلاف وسعت کمش، بافت مسکونی متراکمی دارد. این منطقه از شمال به خیابان آزادی، از شرق به بزرگراه شهید نواب صفوی، از غرب به خیابان شهیدان و از جنوب به خیابان قزوین محدود می‌شود. از لحاظ تاریخچه اراضی این منطقه را می‌توان در دوبخش شمالی و جنوبی مورد بررسی قرار داد؛ بخش شمالی این منطقه، حدفاصل شمال خیابان کمیل تا خیابان آزادی، از گذشته‌های دور بخشی از اراضی روستای تاریخی طرشت به حساب می‌آمد. محل روستای طرشت در همان جایی قرار دارد که امروزه محله طرشت واقع شده است. در این زمین‌ها کشاورزی یا باغداری هم صورت می‌پذیرفت. البته بخشی از اراضی هم بایر بود. طرشت در گذشته به «درشت» معروف بود و گفته می‌شود نام اصلی آن «دورَیست» بوده که بی گمان معرب کلمه‌ای است فارسی. یاقوت حموی در قرن هفتم در کتاب معروفش معجم البلدان می‌نویسد: «دوریست به ضم دال و سکون واو ورا به اجتماع دو حرف ساکن و یاء فتحه دار و سین ساکن و تاء دونقطه دار در بالا، از دیه‌های ری است. » قدمت روستای دورَیست به بیش از هزار سال می‌رسد. این روستا در گذشته‌های دور به همراه روستای طهران و مهران و... از روستاهای شمالی شهر عظیم و باستانی ری به حساب می‌آمدند. بعد از حمله مغول ری به ویرانه‌ای بدل شد. بعد از آن ده طهران کم‌کم رو به آبادی گذاشت و به شهر تبدیل شد. از زمان حکومت آل بویه و حتی قبل از آن یکی از مراکز اصلی زندگی شیعیان در اطراف ری و همچنین از مراکز مهم تحصیل علوم دینی در آن ایام بود. در زمان شاه طهماسب صفوی حصاری به دور تهران کشیدند و بر اهمیتش افزوده شد. با روی کار آمدن آغا محمد خان قاجار تهران پایتخت ایران شد. با گذشت زمان هر روز بر اهمیت تهران افزوده می‌شد اما طرشت که به مانند طهران یکی از روستاهای شمالی ری بود به همان شکل روستا باقی ماند و با گسترش تهران خودش و اراضی آن به یکی از محلات بی شمار شهر تهران تبدیل شدند. ولی در زمان قاجار محدوده روستای طرشت بسیار بزرگ بود. این روستا از شمال به روستای فرحزاد و خوردین، از غرب به روستای پونک و اراضی کن، از شرق به امیرآباد و جمشید آباد و باغشاه و از جنوب به روستاهای جی و بریانک محدود می‌شد.
همان طور که گفته شد، اولین محله ای که در محدوده این منطقه شکل گرفت، محله سلسبیل بود. در آن دوره به اراضی این محدوده، اراضی مظفری می گفتند. اراضی مظفری، بخشی از اراضی طرشت بود که دو نفر به نام های حکیم الملک و مشهدی کاظم مغازه آن را از طرشتی ها خریداری کرده بودند. در این اراضی باغ های زیادی، از جمله تعداد زیادی باغ اناری و جود داشت. در آن دوره اراضی سلسبیل نسبت به اراضی قدیمی داخل شهر تهران ارزانتر بود و عده ای از اقشارمتوسط و پایین تر از متوسط اینجا را برای سکونت انتخاب کردند. در دهه ۲۰ تا ۴۰، افراد معروف زیادی همچون ناصر حجازی، رضا بابک، جمشید هاشم پور، منصور برزگر و... و. مدت زمانی در این محله زندگی می کردند. در دهه های ۵۰ و ۶۰، تعداد زیادی از ساکنان قدیمی این محله به مناطق دیگر کوچ کردند و امروزه تعداد کمی از ساکنان اولیه این محله، در آن زندگی می کنند. خیابان سلسبیل از معدود خیابان هایی در تهران بود که بعد لاله زار، بیش از یک سینما در آن وجود داشت. در حال حاضر فقط سینما کارون در این محله به فعالیت خود ادامه می دهد و سینماهای المپیا و خرم به حالت تعطیل درآمده اند.
بخش جنوبی منطقه ۱۰ حدفاصل خیابان کمیل تا خیابان قزوین بخشی از اراضی دو روستای جی و بریانک بود. این دو روستا از گذشته‌ای دور تا اواخر دوره قاجار از روستاهای خالصه محسوب می‌شدند. روستاهای خالصه به اراضی گفته می‌شد که مالکیت آن در اختیار شخص شاه بود و زیر نظر اداره خالصجات اداره می‌شد. این روستاها و اراضی آن هرساله به برخی افراد اجاره داده می‌شد و آنها می‌بایست در پایان سال بخشی از محصول زمین‌ها را به عنوان اجاره به این اداره پرداخت و یا به جای آن پولی بپردازند. این افراد که بیشتر از رجال درباری و ثروتمندان بودند تخم و بذر و زمین در اختیار اهالی روستا قرار می‌دادند. اهالی روستا نیز در طول سال روی زمین‌ها کشاورزی می‌کردند و در هنگام فصل برداشت، محصول را به نسبت‌های معینی که از قبل مشخص بود با یکدیگر تقسیم می‌کردند. روستای جی دارای اراضی کشاورزی فراوانی بود و روستاییان بیشتر به کار کشاورزی مشغول بودند. اراضی این روستا در دهه ۳۰ قطعه بندی شده و رفته رفته و به مهاجران جدید تهران که از اقشار بسیار کم درآمد بودند، فروخته شد. روستای بریانک نیز دارای زمین های کشاورزی فراوانی بود اما در کنار آن باغ های فراوانی هم در آن وجود داشت. با این که امروزه تعداد زیادی از این باغ ها از بین رفته اند، اما هنوز هم می توان باغ های بزرگی را در این محله یافت که اگرچه به بوستان تبدیل شده اند، اما بیشتر به باغ شبیه هستند تا بوستان های شهری. از جمله این باغ های معروف می توان به باغ مرحوم کمپانی و مرحوم تهرانی اشاره نمود.
در این روستا در گذشته درخت چنار هفت شاخه کهن و قطور و زیبایی وجود داشت و به همین علت بخشی از این روستا و محله به هفت چنار معروف بوده و هنوز هم هست؛ هر چند که امروزه این درخت در شرایط بسیار بدی به سر می برد و بخش زیادی از آن خشک شده است. موزه حیات وحش هفت چنار هم که یکی از جاذبه ها و پتانسیل های گردشگری این منطقه و همچنین تهران به حساب می آید، کمی بالاتر از مکان این درخت واقع شده است. این موزه در گذشته کارخانه جوراب بافی بود و دودکش آجری زیبای آن نماد این کارخانه قدیمی است که هنوز هم به طور کامل سرپاست.
از جمله اماکن و بناهای معروف این منطقه می توان به کارخانه نوشابه سازی زمزم اشاره نمود. این کارخانه در گذشته نوشابه پپسی کولا تولید می کرد و مالک آن نیز، بهایی معروف، حبیب الله ثابت پاسال، از جمله سرمایه داران پرنفوذ دوره پهلوی دوم بود. به سبب این که گفته می شد، این فرد بهایی است، در دوره ای خوردن پپسی کولا توسط علما و مراجع وقت، ممنوع اعلام شده بود که تأثیر زیادی در کاهش تولید این نوشابه داشت. این کارخانه در شکل گیری شمال محله جیحون نقش زیادی داشت.
همچنین سازمان میراث فرهنگی و گدشگری نیز در این منطقه واقع شده است. محل این سازمان همان بنایی است که حسین امانت، معمار برج آزادی، طراحی کرده و در خیابان آزادی واقع شده است. این بنا دارای معماری بسیار زیبایی است و کارگاه هنرهای سنتی در آن دایر است و تعدادی از اساتید این هنرهای در حال فراموشی، در این کارگاهها به آموزش و زنده نگاه داشتن این هنرها اشتغال دارند.
۱. تهرانگردی سی‌ونهم: به تاریخ ۰۷/۰۹/۱۳۹۳
در این برنامه ضمن بازدید از دو سند قدیمی که یکی متعلق به اولین پروندۀ ثبتی تهران که مربوط به برج طغرل می‌باشد و در سال ۱۳۱۰ ثبت شده و دیگری اولین پروندۀ ثبت طبیعی تهران که مربوط به درخت هفت‌چنار محله بریانک- هفت چنار بوده و در سال ۱۳۴۷ ثبت شده، از بخش‌های مختلف این منطقه بازدید به عمل آمد که فهرست آنها در جدول زیر ذکر گردیده است. به دلیل اهمیت بازدید مسائل و مشکلات مربوط به منطقه از نزدیک و بنابر اهمیت موضوعات، مسئولان دستگاههای دیگر همچون رئیس اداره فرهنگ و ارشاد شهر تهران و مدیر کل حوزه وزارتی سازمان میراث فرهنگی به همراه شهردار منطقه و معاونین ایشان اینجانب را در این برنامه همراهی می نمودند.
۱. کارگاه‌های هنرهای سنتی واقع در ساختمان مرکزی سازمان میراث فرهنگی و دیدار و گفتگو با مسئولین سازمان میراث فرهنگی و اساتید هنرهای سنتی و گفتگو در مورد وضعیت این هنرها و آموزش آن در شهر
۲. زورخانه شیرافکن و دیدار با متولیان و ورزشکاران این مجموعه و گفتگو در مورد فعالیتهای فرهنگی ورزشی این زورخانه در منطقه
۳. مسجد رضویه و دیدار و گفتگو با امام جماعت این مسجد
۴. قصرالدشت و دیدار و گفتگو با تنی چند از کسبه این خیابان
۵. دیدار با خیاط قدیمی محله خیابان هاشمی و گفتگو با ایشان در مورد مسائل مختلف
۶. ساخت آلات موسیقی استاد محمدرضا ژاله و دیدار و گفتگو با ایشان در خصوص فعالیت های هنری آموزشی شان در سطح منطقه
۷. فروشگاه ماهیران و دیدار و گفتگو با مدیران این مجموعه به عنوان بزرگترین تولید کننده ماهیان زینتی در کشور
۸. آستان مقدس امامزاده معصوم و دیدار با متولیان این امام زاده و بازدید از بخش های مختلف این مرکز فرهنگی مذهبی منطقه و آشنایی با فعالیت های آن
۹. موزه حیات وحش هفت چنار و دیدار از بخش های مختلف این موزه به عنوان یکی از مکان های گردشگری این منطقه و همچنین شهر تهران
۱۰. فروشگاه فلافل هفت چنار و دیدار و گفتگو با کارکنان آن به عنوان یکی از برندهای غذایی هویت بخش تهران
۱۱. درخت هفت چنار به عنوان قدیمی ترین اثر میراث طبیعی این منطقه که در طول قرن ها هویت بخش محله هفت چنار و بریانک بوده است.
۱۲. شهر کتاب هفت چنار و دیدار و گفتگو با مسئولان آن
۱۳. قهوه خانه میدان بریانک و گفتگو با مالک این قهوه خانه به عنوان یکی از اماکن هویت بخش میدان بریانک
۱۴. چایخانه سنتی گلستان هفت چنار
۱۵. منزل شهدای صادقی و دیدار و گفتگو با خانواده این شهیدان بزرگوار
۱۶. منزل حجت الاسلام والمسلمین حاج علیرضا رضاییان، از امامان جماعت این منطقه و دیدار و گفتگو با ایشان در خصوص فعالیت های فرهنگی و آموزشی ایشان در سطح منطقه
بر اساس بازدیدی که در این دوره از این منطقه انجام گردیده و همچنین بر اساس مطالعاتی که درباره مسائل شهری مختلف در این منطقه داشتم، و همچنین بر اساس گفتگوهایی که در طی این سال ها با مردم این محله ها و منطقه داشتم، لیستی از مشکلات این منطقه توسط مردم و شورایاران ارائه گردیده که به شرح زیر می باشند:
۱. آلودگی صوتی ناشی عبور هواپیماهای فرودگاه مهرآباد
۲. آلودگی هوا به دلیل محصور شدن منطقه بین بزرگراه‌های یادگار امام و نواب‌صفوی
۳. مشکلات مربوط به دفع نادرست فاضلاب در برخی محلات (مانند محلۀ سلیمانی-تیموری، خیابان جیحون تا یادگار امام در محلۀ زنجان جنوبی و ...)
۴. مشکلات ترافیکی به دلیل استقرار پایانه‌های مسافربری مربوط به مناطق اطراف تهران (مانند شهریار، کرج، شهرری و ...)
۵. مشکلات ترافیکی ناشی از وجود تقاطع‌های متعدد و غیر استاندارد در منطقه
۶. پایین بودن سرانۀ فضای سبز (مثلا در محلۀ زنجان جنوبی، محلۀ هاشمی، شبیری-جی، ...)
۷. مشکلات در ارائۀ مناسب خدمات شهری به دلیل باریک بودن برخی معابر (مثلا در محلۀ زنجان جنوبی، و برخی معابر ناحیۀ یک، ...)
۸. توقف احداث بزرگراه یادگار امام (ره)
۹. وجود بافت فرسوده و خانه‌های قدیمی (مانند محله‌های جی، بریانک و ...)
۱۰. ریزدانگی و به هم‌فشردگی بافت مسکونی منطقه
۱۱. تخریب بافت تاریخی
۱۲. نابسامانی‌های برخی معابر (دفع زباله در جوی آب و تجمع حیوانات و حشرات موذی در محله‌های سلیمانی-تیموری، شبیری-جی، ...)
در بازدیدهایی که از بخش های مختلف منطقه ده داشتم، علاوه بر نظارت بر مباحث و مسائل منطقه و انتقال آنها به مجموعه شورای اسلامی شهر تهران و طرح در صحن و بخش های مختلف کارشناسی شورا، پیشنهاداتی نیز در حاشیه این بازدیدها ارائه نمودم و موضوعاتی با مسئولان و سازمانهای ذیربط مورد مذاکره قرار گرفتند که عبارت است از:
۱. تاسیس و راه‌اندازی موزه و کارگاه پارچه‌های هنری در منطقه
۲. راه‌اندازی ساختمانی برای تجمیع فروشگاه‌های ماهی‌های زینتی
۳. مرمت و بهسازی موزۀ حیات وحش هفت‌چنار
۴. جانمایی صحیح مخازن زباله در برخی از معابر
۵. تاکید بر ساماندهی و رسیدگی به وضعیت جوی‌های آب در منطقه
۶. نصب عایق صوتی در برخی محلات نزدیک به بزرگراه‌ها
۷. تاسیس بوستان‌های محلی در سطح منطقه
البته طرح این مباحث و پیشنهادها به تنهایی راهگشای تمام مشکلات محله ها و شورایاری ها نیست اما می تواند زمینه گفت و گو، ارائه نظر و پیشنهاد تکمیلی شهروندان به ویژه شورایاران را فراهم آورد.
نظر شما